Kiedy zdrowie powinno być ważniejsze od wyglądu?

W ostatnich latach na całym świecie nastąpił ogromny wzrost popularności kotów jako zwierząt domowych. W wielu krajach koty swoją liczebnością wyprzedziły nawet wiodące dotychczas prym psy. Rosnącym zainteresowaniem cieszą się koty rasowe, na które opiekunowie decydują się ze względu na określone cechy charakteru przypisywane danej rasie lub oryginalny wygląd. Tu szczególnie popularne są rasy posiadające płaski pyszczki, czyli brachycefaliczne (np. koty brytyjskie i persy), zniekształcone uszy (szkocki zwisłouchy, american curl) lub nietypową sierść, a czasem jej brak (jak devon rex, sfinks). Chociaż te cechy mogą opiekunom wydawać się ujmujące, wielu nie zdaje sobie sprawy z problemów zdrowotnych jakie są związane z tymi nietypowym wyglądem i ich wpływem na zdrowie, a więc dobrostan kotów (1).

Historia udomowiania kota różni się od psiej, nie tylko długością (w zależności od źródeł psy towarzyszą nam nawet dwa razy dłużeni, niż koty (6)). Istotny jest sposób „selekcji” osobników. Psy od początku wybierane były przez ludzi i kształtowane tak aby jak najlepiej, ściśle współpracować z człowiekiem. Natomiast koty egzystowały nieco obok, rozmnażały się bez naszej kontroli i pomocy. Największy sukces reprodukcyjny miały te osobniki, które najlepiej broniły swojego terenu, zdobywały licznych partnerów, ale przede wszystkim prezentujące silny instynkt łowieckim, który nie tylko zapewniał dostatek w jedzenie, ale był pożyteczny dla ludzi. A to właśnie była pierwsza zaleta jaką dojrzeliśmy w kotach. Ich bliska obecność w koło naszych domostw, pozwalała zmniejszyć ilość szkodników takich jak gryzonie i zające, dzikie ptactwo objadające drzewka owocowe w sadach, a w cieplejszych rejonach świata, zagrażających nam węży, pająków i skorpionów.

Jak wspomniałam, koty nie przechodziły początkowo żadnej selekcji, radziły sobie same. Kiedy w końcu ludzkość zainteresowała się aktywnym udziałem w rozrodzie kotów, większość hodowców skupiła się na cechach wyglądu, całkowicie zaniedbując koci charakter. Kiedy psy dobierane były względem potrzebnych cech użytkowych potrzebnych do pracy z i dla człowieka, koty krzyżowane były ze względu na futerko, kształt głowy, kolor oczu itd. Wadą takiego podejścia jest powstanie kilku kocich ras, których budowa ciała stanowi realne zagrożenie dla komfortu życia, a często nawet uniemożliwia zwierzątkom normalne funkcjonowanie. Drugi problem, mianowicie wracanie uwagi jedynie na wygląd i całkowicie zaniedbanie doboru pod kątem cech charakteru, sprzyja rozmnażaniu zwierząt o niestabilnej psychice, które z czasem prezentują wiele zaburzań behawioralnych. Przy tym należy pamiętać, że wiele z tych cech jest dziedzicznych, dla przykładu skłonność do agresji.

Skracanie czaszki u kotów:

W wyniku selektywnej hodowli rozwinęły się trzy główne typy czaszek. Są to czaszka mezocefaliczna(średnia), czaszka brachycefaliczna (krótka) i czaszka dolichocefaliczna (długa).

Mezocefaliczna

Czaszka mezocefaliczna ma proporcjonalną budowę przypominającą sześcian i zasadniczo oznacza normalny kształt. Przykładami ras kotów z czaszką mezocefaliczną są krótkowłosy domowy (europejski i amerykański) oraz mau egipskie. Taka budowa czaszki nie powoduje żadnego zagrożenia dla zdrowia.

Dolichocefaliczna

W tym typie budowy czaszka jest dłuższa od typowej co może wpływać na zakres widzenia oraz zwiększenie powierzchni dla receptorów węchowych. Przykładami kotów z czaszką dolichocefaliczną są koty syjamskie i abisyńskie. Ponieważ czaszka dolichocefaliczna jest wąska, mogą wystąpić problemy z tworzeniem się oczu. Dłuższy nos może również potencjalnie sprzyjać chorobom grzybiczym tego narządu. U niektórych kotów może występować także nieprawidłowy zgryz związany z niewspółosiowością (linia szczęki nie zazębia się prawidłowo z linią zębów żuchwy) co potencjalnie może utrudniać pobieranie pokarmu.

Brachycefaliczne

Czaszka brachycefaliczna jest znacznie krótsza od tej uznawanej za typową dla gatunku, a dokładniej posiada spłaszczoną część twarzową. W śród kotów są to między innymi rasy perskie, egzotyczne krótkowłose, himalajskie.

Problemy z oddychaniem

Jednym z poważniejszych problemów u ras brachycewalicznych jest przebudowa górnych dróg oddechowych z ang. Brachycephalic Airway Syndrome (BAS), czyli Syndrom Oddechowy Ras Krótkoczaszkowych. Nieprawidłowości obejmują niedrożność lub znaczne zwężenie nozdrzy, wydłużenie podniebienia miękkiego i zwężenie tchawicy. Wszystkie te zmiany w tkankach są wynikiem ludzkiej ingerencji i dobieraniu osobników pod kątem spłaszczonego pyszczka i szerszej głowy dla uzyskania pożądanego wyglądu. W konsekwencji doprowadziliśmy do powstania ras posiadających od urodzenia niedrożność oddechową z powodu przebudowy tkanek, która uniemożliwia efektywne oddychanie (3), a także chłodzenie (hipertermia).

Opiekunowie zwierząt krótkoczaszkowych (nie tylko kotów, ale także psów) obserwują u nich oddychanie przez pysk, głośny oddech, chrapanie, dyszenie, łatwe męczenie się, kaszel i katar, a nawet zasłabnięcia. Objawy występują z różnym nasileniem i nie koniecznie wszystkie na raz, bywa że wzmagają się w wyniku stresu, a także wraz z wiekiem. Częstym przypadkiem jest konieczność wykonania zabiegów chirurgicznych polegających na plastyce skrzydełek nosowych i/lub skróceniu podniebienia miękkiego aby zwierzę mogło względnie normalnie oddychać i funkcjonować (3).

Inne problemy, które mogą pojawić się u zwierząt z czaszką brachycefaliczną to częste infekcje oczu w tym rogówki, upośledzona zdolność do pełnego zamykania powiek, niedobór łez, entropia (zawijanie się powiek do wewnątrz, co może skutkować owrzodzeniami rogówki) oraz nieprawidłowe wykształcenie się gruczołów łzowych i kanalików łączących oko z nosem umożliwiających odpływ łez, w wyniku czego koty te mają tendencję do wypływów z oczu. (4)

Problemy zębowe

Ostatnim bardzo doskwierający problemem jest zgryz. Skrócona, ale szersza czaszka sprzyja nieprawidłowemu ułożeniu zębów (niewspółosiowość) lub występowaniu tak zwanego zgryzu dolnego. Jest to wada, w której dolny łuk zębowy(żuchwa) jest za bardzo wysunięty do przodu w stosunku do łuku górnego. Podbródek jest bardziej zaznaczony i wysunięty do przodu, a warga dolna nasuniętym na górną. Wszelkie nieprawidłowości w uzębieniu dają tendencję do osadzania się kamienia nazębnego, zapaleń oraz przerostu dziąseł, a więc ogromnego bólu, a już bez tego kot zwyczajnie może mieć upośledzoną możliwość jedzenia i picia.

Problemy neurologiczne

Oprócz ogólnych problemów, które mogą pojawić się u ras z czaszką brachycefaliczną, istnieją również problemy genetyczne, związane z posiadaniem czaszki brachycefalicznej. Przykładem tego jest jamistość rdzenia, która jest bardzo bolesną chorobą neurologiczną. Jamistość rdzenia kręgowego, nazywana również syringomielią (SM), jest definiowana jako stan, w którym w obrębie rdzenia kręgowego dochodzi do rozwoju jamy wypełnionej płynem mózgowo-rdzeniowym. Za przyczynę uznaje się zaburzenie w krążeniu płynu pomiędzy rdzeniem kręgowym a mózgiem na poziomie otworu potylicznego wielkiego (definicja ustalona na międzynarodowej konferencji dotyczącej jamistości rdzenia w 2006 r.). W literaturze możemy się również spotkać z terminem CM (Chiari malformation), określającym wadę rozwojową mózgowia polegającą na przemieszczeniu struktur tyłomózgowia (móżdżku oraz pnia mózgu) do kanału kręgowego, co powoduje zaburzenia w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Choroba jest nieuleczalna. Schorzenie to częściej występuje u psów krótkoczaszkowych, ale zdarza się niestety także u kotów. W śród najczęściej zgłaszanych objawów należą niezborność ruchowa, plątanie łap, posikiwanie, a nawet całkowity paraliż. Choroba jest złożona i ma wiele wariantów(5). Innym schorzeniem mózgu, którego nie będę już szerzej omawiać jest wodogłowie (6).

• Oczy: Koty brachycefaliczne mogą mieć wyłupiaste oczy. W dodatku ich powieki przez to mogą w pełni się nie zwierać. To sprzyja urazom gałek ocznym, a także suchości oczu i infekcjom. Ich oczy zazwyczaj częściej łzawią, z powodu nieprawidłowo wykształconym kanalikom, przez co sierść w obszarze „doliny łez” skleja się, co dodatkowo może powodować odparzenia skórne.
  
• Zęby: W wyniku nieprawidłowości w zgryzie, zaburzony zostaje proces gryzienia i mechanicznego usuwania osadu nazębnego. Koty krótkopszczne są predysponowane do problemów stomatologicznych.
  
• Skóra: Wiele kotów brachycefalicznych ma pomarszczoną skórę na pyszczku. W zagłębieniach skórnych gromadzą się grzyby i bakterie. Koty mogę nie tylko brzydko pachnieć, ale mieć nieprzyjemne dolegliwości skórne w tych okolicach. Sierść w okolicach oczu i fałdek na pyszczku może być zmieniona kolorystycznie i wyglądać nieatrakcyjnie.
  
• Nadwaga: Ponieważ koty o spłaszczonych twarzoczaszkach z natury mają większe trudności z oddychaniem, często nie mają tyle ruchu, co inne rasy. Mała aktywność przy niedostosowanych kalorycznie posiłkach, może sprzyjać wzrostowi masy ciała. Nadwaga i otyłość będą dodatkowo potęgować problemy z oddychaniem, jeszcze bardziej zmniejszając kocią aktywność.

Wszystkie powyższe strefy wymagają od opiekunów kotów krótkoczaszkowych dodatkowych zabiegów pielęgnacyjnych, a także wymagają częstszych interwencji weterynaryjnych.

Śmieszne uszka

Kot rasy szkocki zwisłouchy (Scottish Fold) swoje oryginalnie oklapnięte uszka zawdzięcza mutacji genetycznej, która wpływa na rozwój chrząstki. Najbardziej oczywistym zewnętrznym przejawem tego jest fałdowanie chrząstki ucha w taki sposób, że koty zyskują charakterystyczny wygląd. Niestety, defekt genetyczny powodujący nieprawidłowości w chrząstce ucha powoduje również poważne nieprawidłowości w chrząstce kości. U wszystkich kotów z zagiętymi uszami wystąpią zaburzenia rozwoju kości oraz poważne nieprawidłowości w zakresie kości i chrząstek. Mutacja ta wywołuje schorzenie, które nazywa się osteochondrodysplazją. Jest to ogólne określenie zaburzenia rozwoju kości i chrząstki. Te nieprawidłowości w zakresie kości i chrząstek prowadzą do ciężkiego i bolesnego zapalenia stawów.

Choroba niestety jest dziedziczna. Wszystkie koty rasy Scottish Fold cierpią na bolesną chorobę zwyrodnieniową stawów o różnym stopniu nasilenia!!! Mutacja powodująca osteochondrodysplazję wynika z pojedynczego genu dziedziczonego w sposób autosomalny dominujący, chociaż gen ten może mieć niepełną penetrację, w związku z czym nieprawidłowości mogą różnić się stopniem nasilenia u poszczególnych kotów i zmieniać się w czasie. Klinicznie objawia się to niechęcią do poruszania się, nieprawidłową postawą i chodem, kulawizną i krótkimi, zniekształconymi kończynami. stawów. W miarę postępu choroby stawy sztywnieją, kości zrastają się, a ruch staje się trudniejszy i niezwykle bolesny.

Jako ciekawostkę, ale także pewien niepokojący fakt, można potraktować informację, że American Curl nie rodzą się z podwiniętymi uszami. Przychodzą na świat z prostymi uszami, które po kilku dniach zaczynają nabierać kształtu. Zwijanie ustaje, gdy mają około 4 miesięcy, a więc deformacja chrząstki uszu zachodzi w fazie najintensywniejszego etapu wzrostu całego układu chrzęstno-szkieletowej.

Obecnie nie znalazłam wystarczających informacji na temat mutacji powodującej wywijanie się uszu, jednak nie można jednoznacznie orzec, że ryzyko deformacji chrząstki w innych miejscach organizmu (niż uszy) nie istnieje. Z tego względu rozmnażanie kotów z tą cechą (podobnie jak kotów zwisłouchych) należy uznać za nieetyczne jako, że istnieje choć niewielkie ryzyko negatywnego wpływu mutacji na kocie zdrowie. A takowy wpływ istnieje, gdyż koty o wywiniętych małżowinach usznych (częściej od typowych) cierpią na dolegliwości uszne, ze względu na wąskie kanały ucha wewnętrznego, które są podatne na gromadzenie się woskowiny, co powoduje przerost drożdży i/lub bakterii.

Z sierścią czy bez?

Główną cechą kotów rasy Sfinks jest brak futra. Koty nie są jednak całkowicie bezwłose, ale pokryte delikatnym, puszystym włosem, który przypomina skórkę brzoskwini. Zazwyczaj nie mają wąsów ani rzęs. Skóra jest pomarszczona na częściach głowy, tułowia i nóg, ale wszędzie indziej powinna być napięta. Pigmentacja jest wyraźnie widoczna na skórze i może mieć wiele wzorów i kolorów skóry.
Sfinksy są popularne dzięki swojemu niezwykle społecznemu charakterowi – to koty towarzyskie i głośno komunikujące się z otoczeniem. Mają naprawdę niezwykłe charaktery, jednak jako rasa posiadają także długą listę dolegliwości.

• Nowotwory i uszkodzenia mechaniczne skóry: Pozbawienie kota sierści ma wiele szkodliwych konsekwencji, w tym narażenie delikatnej skóry na szkodliwe światło ultrafioletowe i wyższe ryzyko nowotworów skóry. Ponadto koci język wyposażony w rogowe wypustki, przez co jest szorstki, może uszkadzać pozbawioną sierści skórę. 
• Gromadzenie się łoju: Sebum jest mieszaniną substancji lipidowych produkowanych przez gruczoły łojowe, które chronią skórę przed wysychaniem oraz czynnikami zewnętrznymi. Ponieważ na skórze nie ma sierści, na której może zostać rozprowadzone w trakcie kociej pielęgnacji, gromadzi się przez co kot wydaje się tłusty w dotyku. gromadzące się sebum zalega w fałdkach skóry i wałach lazurowych, co sprzyja namnażaniu się bakterii i grzybów. Praktycznie wszystkie sfinksy mają charakterystyczny zapach z powodu licznie bytującego na ich skórze drożdżami Malassezii. Z tego powodu mają skłonności do infekcji skóry, co może spowodować problemy z uszami, łojotok skórny i świąd. Z tego powodu wymagają regularnych kąpieli (8).
  
  Pomimo braku sierści sfinksy mogą nadal powodować reakcje alergiczne. Alergie na koty są zwykle spowodowane są alergenem znajdującym się w ślinie kotów, a sierść jest jedynie dodatkowym nośnikiem.
  
• Choroby serca: u rasy tej występuje wysoki wskaźnik chorób serca, w tym dysplazji zastawki mitralnej i kardiomiopatii heterotroficznej (przerostowej/HCM/Hypertrophic cardiomyopathy)(9).
  
• Wrażliwy układ pokarmowy: z moich obserwacji w trakcie pracy z kotami wynika, że sfinksy mają wrażliwy układ pokarmowy i często cierpią na biegunki o podłożu alergicznym (nietolerancje pokarmowe).
  

Choroby układu ruchu u kotów rasowych

U kotów występuje dysplazja stawów, która polega na niedopasowaniu kości (udowej lub łokciowej) do panewki. Najczęściej stwierdzają jest u ras większych takich jak Maine Coon (MCO), prawdopodobnie z powodu charakterystycznej dla tej rasy większej masy ciała. U drobniejszych kotów, objawy choroby mogą nie dawać tak nasilonych objawów klinicznych, przez co zwierzęta nie przechodzą badań przesiewowych w tym kierunku. W badaniach, dysplazja stawów biodrowych stwierdzają jest u 7-32% kotów, w tym 12% kotów rasowych i 6% mieszańców krótkowłosych. Spośród kotów rasowych choroba najczęściej spotykana jest u MCO, devon rexów, syjamów, kotów himalajskich, persów, abisyńskich i bengalów.

Wiadomo natomiast, że predyspozycje do wad budowy dużych stawów są dziedziczne. Więc ograniczona ilość osobników wykorzystywanych do rozrodu w obrębie rasy może sprzyjać przekazywaniu tej cechy potomstwu. Drugim czynnikiem zwiększającym częstotliwość występowania schorzenia jest prowadzenie hodowli w kierunku wielkości osobników. Tak ukierunkowana hodowla może sprzyjać przekazywaniu wadliwych genów. Czynnikiem zwiększającym ryzyko wytworzenia się wady jest szybkie tempo wzrostu, które jest charakterystyczne dla kotów (i psów) ras dużych.

U kotów istotny wpływ na prawidłową budowę układu ruchu ma środowisko. Brak aktywnego trybu życia, niedostateczna możliwość lub brak wspinaczki, otyłość są czynnikami zwiększającymi możliwość rozwinięcia choroby. Objawy choroby mogą być przez właściciela niezauważane – chorobę stwierdza się przy okazji innych badań diagnostycznych lub kiedy objawy nasilają się do stopnia uniemożliwiającego dalsze maskowanie ich przez kota (10).

Koty bólowe z problemami na terenie stawów i kręgosłupa najczęściej rezygnują lub ograniczają skoczność, unikają wskakiwania na wysokości bez korzystania z pół stopni, a także posiłkują się nimi w trakcie zeskakiwania (skaczą na raty). Część objawów może być niespecyficzna i wyrażać się w zmianie miejsca odpoczynku, kompulsywnym wylizywaniem sierści, pogorszeniem apetytu, załatwianie się poza kuwetą. W gabinecie weterynaryjnym jednym z symptomów jest zauważalna utrata masy mięśniowej, szczególnie na zadzie. Dysplazję stawów biodrowych kotów leczy się zachowawczo lub operacyjnie.

Podsumowanie:

Prowadzenie hodowli kotów skupionej na wyglądzie, doprowadziła wiele ras do powstania poważnych dysfunkcji organizmu, uniemożliwiając normalne funkcjonowanie i zachowanie dobrostanu na wysokim poziomie. Dodatkowo etycznie wątpliwe jest czy prowadzenie rozrodu (nawet przy założeniach zrównoważenia warunków doboru osobników) w celach zarobkowych czy też hobbystycznych, powinno być nadal prowadzone. Obecny poziom bezdomności kotów na świecie szacowany jest na 600 milionów do nawet miliarda. To oznacza, że aby zwalczyć kocią bezdomność, co 7-8 człowiek powinien przygarnąć kota pod swoją opiekę, kastrując go aby zapobiegać dalszemu wzrostowi kociej populacji. Szacunek ten, nie uwzględnia jednak, faktu że pewną część obecnej populacji stanowią dzieci i osoby starsze w wieku, nie nadającym się na opiekuna kota; a także osób niepełnosprawne. Dlatego otwartym pozostaje pytanie, czy prowadzenie hodowli kotów powinno być kontynuowane.

Osobnym zagadnieniem są zaburzenia behawioralne wynikające z rozmnażania osobników niestabilnych emocjonalnie w hodowlach oraz domach prywatnych oraz swobodny rozród kotów zdziczałych. Tutaj warto zauważyć, że podczas prowadzenia akcji kastracji, udaje się wyłapywać koty, które przejawiają chociaż minimalne zaufanie do ludzi, co pozwala je odłowić bezpośrednio lub przy użyciu „klatki łapki”. Koty skrajnie zdziczałe, które nie zbliżają się do ludzi, pozostają na wolności i nie przechodzą zabiegu kastracji. Te osobniki zachowując możliwość rozrodu, przekazują potomstwu nie tylko dziedziczne cechy, ale także odchowują je tak aby zachować instynkt dystansujący od człowieka oraz wysoką niezależność.
Te cechy utrudniają ewentualną socjalizację kociąt z człowiekiem i przystosowanie się ich do życia w naszych domach.

Bibliografia: 

1. Raport PDSA dotyczący dobrostanu zwierząt 2023, dostępny pod adresem: https://www.pdsa.org.uk/what-we-do/pdsa-animal-wellbeing-report/paw-report-2023  
2. Ochrona kotów. Koty i ich statystyki 2022, dostępne na stronie:   https://www.cats.org.uk/media/11908/cats-report-2022-uk.pdf  
3. Brachycefaliczność u kotów:
   https://www.aspcapetinsurance.com/resources/brachycephalic-cats/
4. Wszystko co powinniśmy wiedzieć o kształtach głowy:
   https://www.linkedin.com/pulse/all-you-need-know-head-shapes-paw-pals-pets-nursery
5. Jamistość rdzenia kręgowego:
   https://magwet.pl/25278,niezbornosc-objaw-choroby-neurologicznej?page=2
6. Udomowienie kota i pojawienie się ras:
   https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0888754307002510
7. Związek pomiędzy cechami głowy brachycefalicznej u współczesnych kotów perskich a dysmorfologią czaszki i wodogłowiem wewnętrznym:
   https://www.researchgate.net/publication/319204092_The_Relationship_between_Brachycephalic_Head_Features_in_Modern_Persian_Cats_and_Dysmorphologies_of_the_Skull_and_Internal_Hydrocephalus
8. Grzyby skórne u psów i kotów:
   https://www.esccap.org/uploads/docs/hzultks7_GL2_4_Grzybice_skrne_u_psw_i_kotw.pdf
9. Kardiomiopatia przerostowa u kotów:
   https://pethelp.pl/kardiomiopatia-przerostowa-u-kotow/
10. Rozpoznawanie i leczenie dysplazji stawów biodrowych kotów:
    https://www.vetpol.org.pl/dmdocuments/ZW-04-2015-07.pdf