Koty są stosunkowo niewielkimi drapieżnikami, przez co równie łatwo padają ofiarą, co same polują. To wymusza na nich konieczność dostosowania się do środowiska w celu przetrwania. W wyniku ewolucji wykształciły bardzo szybkie reakcje, które przydaje się w trakcie polowania i ucieczki: są w stanie zastygnąć w bezruchu na długi czas, a kiedy nadejdzie odpowiedni moment błyskawicznie zapolować; Podobnie w sytuacji zagrożenia są w stanie gwałtownie przejść od ucieczki do ataku lub na odwrót;
Zachowania agresywne lub konfrontacyjne, mają swoje źródło w trzech, głównych zagadnieniach.
1. Kot ma w przyrodzie zarówno status drapieżnika, jak i ofiary
Oba zdjęcia stanowią „stop klatki” z materiałów filmowych zamieszczonych w internecie, przez naocznych świadków sytuacji, w których koty padły ofiarą lokalnych drapieżników. W celu ochrony osób wrażliwych nie zamieszczam całych filmów, z których pochodzą sceny. Jednocześnie chciałabym zwrócić uwagę, że odpowiedzialności za sytuację nie ponoszą zwierzęta, ponieważ ich zachowanie jest wynikiem normalnego etogramu – eksploracja i łowiectwo – dlatego nie należy obarczać winą polujących tu psowatych.
Linki źródłowe: https://www.youtube.com/@NBCNewYork; https://www.youtube.com/@firasa4035;
Agresja łowiecka:
Koty wychodzące w celu zaspokojenia swoich potrzeb energetycznych w ciągu doby przeprowadzają od 7 do 20 udanych polowań (niektóre źródła donoszą znacznie wyższą liczbę). Wytropienie, schwytanie, zabicie ofiary oraz jej konsumpcja są w pewnym stopniu niezależne od siebie. Wszystkie te zachowania, poza konsumpcją, są niezależne od głodu, chociaż ten znacząco wpływa na zaangażowanie kota w polowanie.
Według szacunków przeprowadzonych przez zespół Krauze-Gryz w 2019 roku na obszarach gospodarstw rolnych, rocznie ofiarą kotów w Polsce na terenach wiejskich pada ok. 800 mln zwierząt. W badaniach tych oszacowano stopień drapieżnictwa, ogólną roczną liczbę ofiar, w tym liczbę ofiar przynoszonych do domów, a także podział ofiar na drobne ssaki i ptaki. Na każde gospodarstwo rolne przypadało 0,839 kota. Koty z pojedynczego gospodarstwa przynosiły do domu średnio 16,4 ssaka i 3 ptaki rocznie, a zjadały 198,9 ssaka i 46,3 ptaka rocznie. Należy również zwrócić uwagę na to, że aż 78,5% badanych kotów było dodatkowo dokarmianych przez właścicieli!
Na obszarach miejskich, problem jest jeszcze bardziej zintensyfikowany ze względu na znaczne zagęszczenie kotów. Zespół pod przewodnictwem Kaysa w 2020 roku przeprowadził badania w 6 krajach i ustalił jaki wpływ wywierają koty na na lokalne populacje drobnych kręgowców. Jeden kot zabijał od 14,2 do 38,9 ofiar rocznie na każde 1 ha terytorium jakie zajmował. Ze względu na znaczne skoncentrowanie kocich terenów łowieckich w miastach, zaledwie 3 z 925 przebadanych kotów zajmowało obszar większy niż 1 km2. |
Więcej na temat problemu kociego polowania na terenie Polski można obejrzeć lub posłuchać w materiale przygotowanym przez Nauka, to lubię!
2. Organizacja terytorium i warunki jakie oferuje są kluczowe dla strategii zachowania jakie przyjmuje zwierzę w codziennym funkcjonowaniu:
Koty są gatunkiem silnie terytorialnym. Terytorium powstaje w obrębie miejsc aktywności osobnika: zdobywania pokarmu, odpoczynku, zabawy, miejsc oddawania kału i moczu, a u niekastrowanych, również umożliwia poszukiwanie partnerów do kopulacji i z tego powodu może czasowo się rozszerzać. U kotów wolno żyjących, szczególnie tych na wsiach, terytoria potrafią obejmować duże obszary, natomiast w miastach znacznie częściej dochodzi do nakładania się kocich rewirów. Granice, oraz newralgiczne dla kota punkty, wyznaczane są za pomocą markerów zapachowych (feromonów i odchodów, głównie moczu) oraz śladów wizualnych, poprzez drapanie. Tu warto zauważyć, że drapanie jest bardzo szerokim sposobem komunikacji i oznakowania zajmowanej przestrzeni, ponieważ jednocześnie jest sygnałem dźwiękowym, wizualnym i zapachowym (na kocich łapach podobnie jak na pysku, zlokalizowane są gruczoły wydzielające feromony). Potrzeba znakowania wzrasta wraz z rosnącym zagęszczeniem osobników.
Koty regularnie odświeżają oznakowanie zajmowanego obszaru, ponieważ zanik zapachu powoduje utratę uorganizowania na terytorium, zwiększa niepokój zwierzęcia i może wpływać na wzrost zachowań agresywnych wynikających ze spadku poczucia bezpieczeństwa i poczucia potrzeby obrony zasobów.
Koty często miewają ogromny problem z tolerowaniem innych osobników własnego gatunku w swoim najbliższym otoczeniu. Stres spowodowany pojawieniem się innego kota może prowadzić do wystąpienia zachowań lękowych, a w konsekwencji również agresji. Liczne badania wskazują na to, że kot domowy, zwłaszcza po zakończeniu rozwoju socjalnego, najlepiej się czuje, jeśli nie musi dzielić zajmowanego terytorium i przynależnych do niego zasobów z innymi kotami.
Nawet te osobniki, które wykazują wobec siebie zachowania przyjacielskie, takie jak ocieranie się o siebie lub wzajemne wylizywanie, spędzają sporo czasu w taki sposób, aby nie widzieć drugiego kota. Warto mieć na uwadze, że problematyczne bywa odróżnienie zachowań afiliacyjnych takich jak wspólne leżenie, ocieranie się i wzajemne mycie, od zachowań konkurencyjnych. Z tego powodu opiekunom zazwyczaj jest bardzo ciężko jest zauważyć pierwsze zwiastuny konfliktu między kotami, które z czasem mają tendencję do eskalowania, a poprzez to zwiększają częstotliwość i natężenie zachowań agresywnych.
3. Na zachowanie zwierzęcia ma wpływ jego rozwój poczynając od życia płodowego:
Podatność na socjalizację kota z człowiekiem i oferowanym przez niego otoczeniem, w lwiej części uzależniona jest od tego jak „oswojona” była matka oraz jak długo kocię pozostawało pod jej opieką. Jeśli kotka będąc w ciąży, była narażona na stres i/lub niskiej jakości pokarm lub pokarm w niedostatecznej ilości, kocięta będą mniej stabilne emocjonalnie. Jeśli matka była dzika, unikała kontaktu z człowiekiem i/lub wykazywała zachowania agresywne w kontakcie z ludźmi, kocięta nauczą się od niej takiej strategii zachowania, jeśli odpowiednio wcześnie (4-6 tydzień) nie zostaną odłączone od matki i poddane procesowi socjalizacji przez doświadczoną osobę.
Warto zauważyć, że poważnym minusem wczesnego odłączenia kociąt od matki, jest zaburzenie procesu nauki samokontroli, który zachodzi około 6 – 7 tygodnia życia. Główną rolą matki, poza karmieniem i ochroną młodych, jest funkcja wychowawcza. Kotka reaguje na zachowania kociąt, kiedy ugryzienia i drapanie stają się zbyt dotkliwe, wyznaczając w ten sposób tolerowaną granicę. Poza tym kocięta obserwując matkę, uczą się przydatnych zachowań i umiejętności.
U kotów brak jest stałej hierarchii pomiędzy osobnikami. Relacje opierają się na zależnościach czasowych – kto pierwszy ten lepszy – oraz temperamencie i kondycji osobników – zdrowe i bardziej pewne siebie koty, będą skuteczniej torować sobie dostęp do zasobów. Podstawowo koty jeśli tylko mogą starają się unikać bezpośrednich walk, wykorzystując inne sygnały w celu zniechęcenia lub przepędzenia konkurencyjnego osobnika, w tym warto wyróżnić: sygnały dystansujące takie jak syczenie i grożenie łapą, grożenie poprzez wpatrywanie się, blokowanie dostępu poprzez zajmowanie pozycji na drodze do zasobu, stalkowanie, czyli uporczywe śledzenie drugiego kota, a także często mylone z zachowaniami pielęgnacyjnymi, uporczywe wylizywanie drugiego osobnika, w celu wypędzenia go z zajmowanego miejsca.
W przypadku silnej konkurencji mogą wzrastać zachowania związane ze znakowaniem terytorium nie tylko feromonami – często pojawia się wtedy znakowanie moczem: kot opryskuje powierzchnie w pozycji stojącej, kierując strumień moczu do tyłu. Podczas tej czynności kot może przestępować z nogi na nogę, a ogon może falować ku górze. Znakowane są częściej obiekty pionowe.
U kotów w stresie może pojawić się także syndrom falującej skóry o różnym stopni nasilenia, co dodatkowo będzie podnosić stres zwierzęcia, tworząc błędne koło.
W przypadku przedłużającego się napięcia wynikającego ze zbyt dużego zagęszczenia osobników na jednym terytorium, konflikty stopniowo eskalują do bezpośrednich starć.
Klasyfikacja agresji:
Agresja łowiecka, w sytuacji kiedy kot mieszka w domu bez możliwości wychodzenia, najczęściej popęd drapieżczy przekierowuje się na człowieka. U kotów, które zbyt szybko (przed 12-18 tygodniem życia) zostały odłączone od matki i rodzeństwa, częściej obserwowany jest brak umiaru w zabawach łowieckich i przekierowanie zainteresowania na ludzi. Ugryzienia i zadrapania u takich kociąt mogą być znacznie mocniejsze i gwałtowniejsze bo kociętom brakuje mechanizmów samoregulacji w tym kontroli siły ugryzień, kontroli korzystania z pazurów i umiejętności wyciszania; Przekierowanie agresji łowieckiej na człowieka częściowo powiązane jest z faktem, że etap życia na jakim adoptowane są kocięta (5-12 tydzień) skorelowany jest z okresem największej aktywności uczenia się przez kocięta zachowań łowieckich. Ze względu na brak dostępności rodzeństwa i matki, (która przyniosłaby ofiary do gniazda umożliwiające trening łowiecki), kocięta eksponują swoje zachowania na opiekunów. Nieświadomy tych mechanizmów opiekun, często poprzez swojej reakcje dodatkowo wzmacnia ataki – poprzez piszczenie lub szarpanie się z kociakiem, zachęcanie kocięcia do zabaw z dłońmi lub stopami.
Agresja ze strachu, występuje najczęściej w sytuacjach kiedy kot nie mógł zrealizować innych strategii uniknięcia nieprzyjemnego bodźca, w tym ucieczki. Zagrożenie może być realne, ale zdarza się, że wskutek generalizacji lub uwrażliwienia na bodźce jest ono tylko wyimaginowane. Podczas występowania tego typu agresji można obserwować objawy jak rozszerzenie źrenic, niekontrolowane oddawanie moczu i/lub kału, drżenie, piloerekcję (jeżenie włosów). Przed atakiem kot głośno wokalizuje. W takiej sytuacji kot jest na granicy ataku i przystąpi do niego niezwłocznie jeśli bodziec wywołujący lęk nie zniknie.
Przy agresji na tle lękowym nie można pominąć agresji przeniesiona, do której dochodzi, gdy kot pobudzony działaniem silnego bodźca atakuje najbliższą żywą istotę (rzadziej przedmiot) z powodu niemożliwości rozładowania napięcia na pierwotnym źródle stresu. Przykładem takiej agresji przeniesionej może być sytuacja, w której kot zareaguje silnie emocjonalnie na coś zobaczonego za oknem, do czego nie ma bezpośredniego dostępu, będzie w tej sytuacji dotknięty przez opiekuna lub inne zwierzę. Kontakt fizyczny nie jest obligatoryjny, bywa, że wystarczy ruch lub bliska lokalizacja. W takiej sytuacji zdenerwowane zwierzę rzuca się na najbliższy sobie obiekt. Rany zadane przez zwierzę lękowe są zazwyczaj bardzo głębokie, ponieważ kot nie kontroluje wówczas swojego zachowania – dosłownie walczy o życie.
Agresja na tle lękowym jest szczególnie częsta u kotów, u których występuje obniżenie nastroju w wyniku chronicznego stresu wywołanego bodźcami środowiskowymi i/lub w wyniku toczącego się procesu chorobowego. Koty takie reagują w opinii opiekunów nieadekwatnie do sytuacji. Wynika to z faktu zaburzenia zdolności procesów samoregulacji emocjonalnej. Takie koty mają problem z prawidłową oceną stopnia zagrożenia, a także upośledzone zdolności nauki.
Do postawienia właściwej diagnozy podłoża agresji u kota jest poddanie kota badaniom diagnostycznym, w celu wykluczenia przyczyn bólowych związanych z występowaniem schorzenia. Drugą czynnością, która może iść w parze z przeglądem u weterynarza, jest dokonanie rewizji kociego środowiska i bodźców jakie oddziałują na zwierzę w jego otoczeniu. Zwykle pomocne jest w tym skorzystanie z pomocy behawiorysty, który działając w synergii z lekarzem weterynarii, pomoże dobrać odpowiednią strategię terapii środowiskowej.
Bibliografia:
1. The small home ranges and large local ecological impacts of pet cats. Anim. Conserv. 23, 516–523.
Kays R., Dunn R.R., Parsons A.W., Mcdonald B., Perkins T., Powers S.A., Shell L., McDonald J.L., Cole H., Kikillus H., Woods L., Tindle H., Roetman P., 2020.
https://doi.org/10.1111/acv.12563 (dostęp 06.02.2024);
2. Cats kill millions of vertebrates in Polish farmland annually. GECCO, 17, e00516.Krauze-Gryz D., Gryz J., Żmihorski M., 2019. https://doi.org/10.1016/j.gecco.2018.e00516. (dostęp 06.02.2024);
3. Wybrane zagadnienia produkcji zwierzęcej. Tom 2, Środowisko-Roślina-Zwierzę- Produkt. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, pod redakcją Witolda Chabuza Bożeny Nowakowicz-Dębek, 2021. https://up.lublin.pl/weterynaria/wp-content/uploads/sites/3/2023/04/Wybrane-zagadnienia-produkcji-zwierzecej-tom-2-2021-skompresowany.pdf#page=37 (dostęp 06.02.2024);
4 . Najczęstsze przyczyny agresji na tle lękowym u kotów, rozpoznanie oraz metody postępowania. Magazyn Weterynaryjny, Tom 25, No 1, Kudła J, 2016;
https://magwet.pl/20605,najczestsze-przyczyny-agresji-na-tle-lekowym-u-kotow-rozpoznanie-oraz-metody-postepowania (dostęp 06.02.2024);